ในบรรดาคำสอนที่มีผู้เข้าใจผิดนั้น
ความสันโดษนับเป็นคำสอนหนึ่งที่มีผู้เข้าใจผิดหรือคลาดเคลื่อนจากความหมายเดิมอยู่
เช่น เข้าใจว่าความสันโดษ คือความมักน้อยไม่อยากได้อะไรมาก บางคนเข้าใจว่า
ความสันโดษทำให้คนเกียจคร้าน ทำให้ประเทศชาติไม่เจริญก้าวหน้า เป็นต้น
คำว่า
“สันโดษ” ในทางธรรมหมายถึง
การมีความสุขความพอใจกับสิ่งที่หามาได้ด้วยความเพียรพยายามอันสุจริต
ไม่โลภไม่ริษยาใคร ผู้มีสันโดษในหัวใจจะรู้สึกรักใคร่อิ่มใจในสิ่งที่ตนเกี่ยวข้อง
เช่น รักชาติ รักครอบครัว รักหน้าที่ รักเกียรติของตน
ในทางพุทธศาสนาจำแนกสันโดษไว้ ๓ ประการ คือ
๑.
ยถาลาภสันโดษ แปลว่า ยินดีในสิ่งทั้งหลายตามที่ได้ เป็นความรู้สึกพอใจ อิ่มใจกับสิ่งที่ตนได้รับ
ยถาลาภสันโดษนี้ เมื่อซึมซับอยู่ในใจของใครแล้ว จะทำให้บุคคลนั้นไม่โลภ
ไม่อิจฉาริษยาคนอื่น ไม่รู้สึกเดือดร้อนเพราะไม่ได้อย่างใจ
ผู้ขาดสันโดษข้อนี้จะหิวโหยอยู่ตลอดเวลาเพราะรู้สึกว่าสิ่งที่ตนได้นั้นไม่ดี ที่ดียังไม่ได้
๒.
ยถาพลสันโดษ แปลว่า ยินดีตามกำลัง
เป็นความรู้สึกพอใจกับสิ่งที่ได้มาตามความรู้ความสามารถของตน
ซึ่งได้ทำลงไปเต็มสติกำลังแล้ว รวมไปถึงการใช้สอยที่เหมาะแก่ความจำเป็น
๓.
ยถาสารุปปสันโดษ แปลว่า ยินดีตามสมควร คือ สมควรแก่สถานภาพที่ต้องมีอยู่ เป็นอยู่
ในทางปฏิบัติ ก็หมายถึงการรู้ตัวฐานะอย่างเรา ควรมีควรใช้อะไรแค่ไหน อย่างไร
เมื่อมีเมื่อใช้สิ่งที่เหมาะสมแก่ฐานะของตัวก็พอใจอิ่มใจ ไม่รู้สึกน้อยหน้าใคร ผู้ขาดสันโดษข้อนี้ชีวิตจะขาดความพอดีอยู่เสมอ
สันโดษ
๓ ประการนี้
มีความมุ่งหมายที่จะให้ผู้ปฏิบัติรู้จักบริโภคใช้สอยสิ่งของด้วยสติปัญญา
ให้เห็นคุณค่าของสิ่งที่ตนได้มาหรือมีอยู่ จึงมีความสำคัญต่อการดำเนินชีวิตไม่น้อย
ผู้มีสันโดษดังกล่าวมา จะช่วยให้ชีวิตมีปัญหาน้อยลง มีความสุขมากขึ้น
คนมีคู่ครองถ้ารู้จักสันโดษในคู่ของตนก็จะทำให้ครอบครัวพบแต่ความสงบสุขตลอดไป
.........................................