กาลเมื่อสัตว์ทั้งหลายใกล้จะถึงแก่มรณะเข้าไปสู่แดนมฤตยู แล้วจะไปเกิดอยู่ในโลกอื่นต่อไปนั้น
ในมรณาสันนวิถี คือ วิถีจิตใกล้จะตาย ย่อมมีอารมณ์ ๓ ประการ
ปรากฏเป็นอารมณ์แห่งปฏิสนธิจิตก่อน ดัง
๑. กรรมารมณ์ ได้แก่
กรรมที่ตนเคยกระทำไว้แต่ก่อนๆ มาปรากฏให้ระลึกขึ้นได้
ในขณะที่กำลังร่อแร่จะตายไปในพริบตานี้ ถ้าเป็นผู้ที่มีบาป เคยทำอกุศลกรรมไว้ในขณะนี้จะปรากฏเป็นภาพให้เห็นชัดเจนในมโนทวาร
เช่น ตนเคยฆ่าคนไว้ ภาพที่ตนฆ่าคนก็มาปรากฏ คนเคยเตะ ถีบ ด่าว่า พ่อแม่เอาไว้ หรือเป็นคนติดเหล้าดื่มสุราเป็นประจำ
เคยทำอทินนาทานลักขโมย เคยประพฤติกามมิจฉา นอกใจสามี/ภรรยา เอาไว้
ก็จะปรากฏเป็นภาพให้เห็นชัดเจนอย่างที่ตัวทำไว้ไม่ผิดเพี้ยน
เมื่อดับจิตตายลงก็น้อมนำไปเกิดในทุคติภูมิ เช่น โลกนรก หากว่าตนเคยทำกุศลกรรมไว้
ก็จะเห็นภาพของตัวเองกำลังกระทำสิ่งต่างๆ อย่างชัดเจน
ทำให้ใจคอชุ่มชื่นก็จะน้อมนำไปเกิดในสุคติ
๒. กรรมนิมิตตารมณ์ ได้แก่
อุปกรณ์ของการกระทำในอดีตมาปรากฏให้เห็น เช่น ทำปาณาติบาต ฆ่าสัตว์ ฆ่าคน
ต้องมีดาบ ปืน หรือ ทำบุญทำทานก็มีอาหาร ในขณะจะดับจิตจะมองเห็นภาพนั้นๆ
อย่างชัดเจน
๓. คตินมิตตารมณ์ ได้แก่
นิมิตต่างๆ อันบ่งบอกถึงคติของโลกที่ตนจะต้องไปเกิดในเวลาที่ดับจิตไปแล้ว
ส่วนมากเป็นภาพที่ตนไม่เคยเห็น ทั้งสิ้น แบ่งเป็นประเภทได้ ดังนี้
ก.
ถ้าจะเกิดในโลกนรก เมื่อจะขาดใจตายนั้น ย่อมเห็นเป็นเปลงไฟร้อนระอุ
เห็นหม้อเหล็กแดง เห็นไม้งิ้วหนามเหล็ก เห็นฝูงผีปีศาจ บางทีเห็นเป็นแร้งกา
กำลังจะมาฉีกกัดเลือดเนื้อของตัวเอง ทำให้มีความตกใจ สะดุ้งกลัว ใจสั่นระรัว
ถ้าส่งเสียงได้ในขณะนี้ ก็จะร้องโวยวายให้คนช่วย นิมิตนี้ชี้ว่า
เขาผู้นั้นต้องตกนรกแน่นอน
ข.
ถ้าผู้นั้นจะไปเกิดเป็นเปรต อสุรกาย ย่อมเห็นคตินิมิตเป็น หุบเขาหรือถ้ำอันมืดมิด
รู้สึกหิวโหยอาหารและกระหายน้ำเป็นกำลัง หรือเห็นเปรต อสุรกาย
มีร่างใหญ่โตน่าเกลียดน่ากลัว เนื้อตัวสกปรกรุงรัง นิมิตนี้ชี้ว่า
เขาผู้นั้นจะได้ไปเป็นเปรตแน่นอน
ค. ถ้าผู้นั้นจะไปเกิดเป็นสัตว์เดรัจฉาน
ย่อมเห็นคตินิมิตเป็นทุ่งหญ้า ป่าไม้ เชิงเขา บางทีก็เห็นโค กระบือ หมู หมา เป็ดไก่ นก ไส้เดือน เป็นต้น นิมิตนี้ชี้ว่า
เขาผู้นั้นจะได้บังเกิดเป็นสัตว์เดรัจฉาน
ง. ถ้าผู้นั้นจะกลับมาเกิดมนุษย์ในโลกนี้อีก
จะเห็นก้อนเนื้อเล็กๆ อยู่ในครรภ์มารดา ปรากฏเห็นภาพชัดเจนแจ่มใส
จ. ถ้าผู้นั้นจะได้ไปเกิดเป็นเทพบุตร
เทพธิดา ในสวรรคเทวโลก เขาย่อมเห็นคตินิมิตเป็นทิพยวิมาน
เห็นปราสาทราชวังอันสวยงาม เขาจะหลับตาสิ้นชีวิตอย่างสุขสงบ
..............................